Controlfreaks worden niet gelukkig

‘Je hebt geen invloed op de wind, wel op de stand van je zeilen.’ Deze is bekend, toch? En hartstikke waar. Maar hoe vaak passen we hem niet toe? Alles willen controleren is de 4e doodzonde uit het boek If You’re So Smart, Why Aren’t You Happy?

Ontslagdatum

We hebben een sterke behoefte aan controle. We worden onrustig van onzekerheid en doen er alles aan om die weer op te heffen. Ik heb die behoefte zelf ook. Het was alweer een tijdje terug dat ik mijn treinticket naar de Spaanse grens boekte. Ik wilde een vertrekdatum. Een concreet moment om naartoe te kunnen werken. En nu heb ik hetzelfde met mijn werk. Mijn ontslagdatum staat nog niet in het systeem. Dat komt heus wel goed, maar toch heb ik gevraagd of ze daar werk van konden maken. Dan is het maar helder. En dan kan ik tenminste precies zien hoeveel vakantiedagen ik nog heb (dat kan ik nu prima zelf uitrekenen). Rare, irrationele behoefte.

Externe en interne controle

Waarom is de behoefte aan controle een sta-in-de-weg voor geluk? Omdat die controle er nou eenmaal niet altijd is. Het is een feit dat we gelukkiger worden van controle. Maar het altijd maar willen nastreven is vragen om teleurstelling en frustratie. Raghunathan maakt een verschil tussen externe controle en interne controle. In het geval van de wind en de zeilen is het willen controleren van de windrichting een behoefte aan externe controle en bepalen hoe je zeilen staan een interne controle. Je kunt een leuk dagje uit organiseren, maar je hebt geen invloed op het weer. Dan kun je vreselijk gaan zitten balen als het regent, maar je kunt er ook voor zorgen dat je daardoor je dag niet laat verpesten. Dat is de interne controle die je hebt.

Hoe ga je om met tegenslag?

De 4e gewoonte van gelukkige mensen is dus: het vergroten van je interne controle. Raj Raghunathan spreekt in zijn boek over persoonlijke verantwoordelijkheid nemen voor je geluk. Tegenslag hoort bij het leven. Hoe je ermee omgaat, bepaal je zelf. Hij maakt hierbij onderscheid tussen de gebeurtenis en het gevoel dat je erbij hebt. Als een vriend te laat komt op een afspraak, mag je hem daar best op aanspreken. Maar als jij vervolgens nog een halfuur gaat zitten mokken omdat hij je een kwartier heeft laten wachten, dan doe je dat jezelf aan.

Ik moet hierbij ook weer denken aan een andere les die ik the hard way heb moeten leren: alles wat je aandacht geeft, groeit.

Minder verwachtingen hebben

Een manier om je interne controle te vergroten heb ik uit eigen ervaring ontdekt: minder verwachtingen hebben. Het is een les die ik op mijn pelgrimstochten al minstens 10 keer opnieuw heb moeten leren. Hoe vaak had ik niet op een eenzame, regenachtige dag mijn hoop gevestigd op het eerstvolgende dorp? Want volgens het boekje was daar een bakker/een café/een herberg/een heel leuk lunchtentje. En dat was er natuurlijk niet. Of het ging over 2 uur pas open. Of de eigenaren waren op vakantie. Hoe vaak ben ik niet in die val gelopen? En hoe vaak was het niet andersom? Als er totaal onverwachts zomaar ergens een fijn schuilplekje opdook? De weldaad van een ongeplande, hete kop thee bij een warme kachel? Ik neem het me straks op de Camino del Norte ook weer voor: geen verwachtingen hebben.

Vermijd vervelende situaties

Je gevoel controleren is makkelijk gezegd dan gedaan. In het boek staat alvast een verrassend eenvoudige tip om je daarbij te helpen: vermijd situaties waarvan je weet dat je er niet blij van gaat worden. Als laat op de avond naar een horrorfilm kijken je ‘s nachts uit je slaap houdt, doe het niet.

Stel nou dat die vriend die je 15 minuten liet wachten een notoire telaatkomer is. En dat jij je daar enorm aan ergert. Wat kun je dan doen om die situaties in de toekomst te voorkomen? Je kunt die vriend natuurlijk vragen om voortaan op tijd te komen. Uitleggen hoe belangrijk dat voor je is. Of je spreekt in het vervolg op een plek af waar het aangenaam wachten is met een boek. De meest drastische manier om je vervelende gevoel te vermijden is het verbreken van de vriendschap. (Maar de vraag is of dat nog positief uitslaat op je geluksbalans, want vriendschappen en relaties zijn erg belangrijk voor je geluksgevoel.)

Meer controle over je emoties

Raghunathan noemt een aantal manieren om je emoties te ‘reguleren’. Allereerst door je emotie te erkennen. Door simpelweg tegen jezelf te zeggen: oké, nu ben ik boos. Dat benoemen schijnt echt te helpen (ik moet het zelf nog uitproberen). Een andere bekende is relativeren. Vertraging van een trein, regen op je vakantie, een lekke band, het zijn natuurlijk vaak first world problems. Raghunathan noemt ook het verleggen van je aandacht naar iets leukers. ‘Alles wat je aandacht geeft groeit’ werkt ook andersom: iets wat je geen aandacht geeft, verdort.

Mijn eigen tactiek is om tegenslag om te vormen naar iets positiefs. Soms is het een gratis les. Ik heb vaak genoeg om mezelf gelachen als ik als pelgrim weer eens in zo’n Frans dorp voor een gesloten bakker stond. Ah, die verwachting! Ben ik er weer ingetuind! En soms levert het iets op dat je zonder die tegenslag nooit overkomen was.

Goed of slecht, wie zal het zeggen? 

(uit: If You’re So Smart, Why Aren’t You Happy?)

Er was eens een man met een zoon en een paard. Op een dag loopt het paard van de man weg. De dorpelingen komen de man sterkte wensen: ‘Wat erg, je enige paard!’

‘Goed of slecht, wie zal het zeggen’ antwoordt de man.

Een paar dagen later komt het paard terug met een tweede paard. ‘Gefeliciteerd,’ zeggen de dorpelingen, ‘wat een geluk, je hebt je paard terug én er een paard bij!’

‘Goed of slecht, wie zal het zeggen’ antwoordt de man.

De volgende dag valt zijn zoon van het nieuwe paard en breekt zijn been. ‘Wat een pech,’ reageren de dorpelingen, ‘als dat tweede paard er niet was geweest, dan was dit niet gebeurd.’

Goed of slecht, wie zal het zeggen’ antwoordt de man.

Dan breekt er oorlog uit. Alle jonge mannen worden naar het front gestuurd. Behalve de zoon van de man, want hij kan met zijn gebroken been niet vechten. ‘Jij boft,’ zeggen de dorpelingen, ‘je mag je enige zoon houden.’

‘Goed of slecht, wie zal het zeggen.’

Gelukkig verloopt niet alles volgens plan

Er gaat een heleboel in het leven niet volgens plan. En er zijn veel dingen waar je simpelweg geen controle over kunt hebben. Maar je kunt wél je interne controle vergroten: hoe reageer je als het anders loopt of als het tegenzit? Het is iets dat je kunt trainen. En ik weet zeker dat ik straks in Spanje veel trainingsmogelijkheden krijg! Dan heb ik dit rijtje vast nog weleens nodig:

1. Accepteer dat er dingen zijn waar je geen controle over hebt. Laat het los.
2. Heb minder verwachtingen. Je mag je best ergens op verheugen, maar hoe die vakantie precies verloopt, dat merk je wel.
3. Vermijd situaties waarvan je weet dat je er niet blij van gaat worden.
4. Train het reguleren van je emoties. Erken ze en probeer ze te flippen naar iets positiefs.
5. En nog een uitsmijter van mijn vader: Erger je niet. Verwonder je.

Het is maar goed ook, dat niet alles volgens plan loopt. Het leven zou een saaie boel worden. We zouden onverwachte mogelijkheden missen. Nooit meer verrast worden. Niet meer nieuwsgierig zijn naar wat er voorbij de bocht in de weg ligt (en dan een klein beetje naar beneden scrollen).

Dit is deel 2 uit de serie over de gelukscursus van hoogleraar Raj Raghunathan. Hier vind je deel 1: Wetenschappelijk onderbouwd gelukkig worden