In Spanje is alles politiek

Spanje is een enorm interessant land voor iemand die ooit Politicologie heeft gestudeerd. Werkelijk alles is hier politiek. Ik volg het met verwondering en ook met enige vrees. In deze bananenrepubliek wil ik dus gaan wonen.

Dictatuur tot 1975

Spanje heeft een bewogen verleden en dat maakt dat politiek hier veel meer is dan een verzameling meningen. Laten we wel wezen, tot 1975 was Spanje een dictatuur. Naar schatting zijn er ten tijde van het Franco-regime zo’n 40.000 tot 50.000 mensen geëxecuteerd. Na de dood van Franco was het credo: vooruitkijken en het verleden laten rusten.

Diepe politieke kloof

Dat rusten wil niet zo lukken. Er lopen hier minstens twee grote tegenstellingen als diepe kloven door het land. De Partido Popular van de huidige premier Mariano Rajoy is een rechts-conservatieve partij, die na de dood van Franco werd opgericht door diens minister van Binnenlandse Zaken. Daar tegenover staat de PSOE, de arbeiderspartij, die in de Spaanse burgeroorlog van 1936 tot 1939 een belangrijke rol speelde in het verzet tegen Franco en mede daardoor lange tijd een communistisch imago had. Tot kort geleden werd de Spaanse politiek volledig gedomineerd door deze twee partijen met dat zware politieke verleden.

Madrid versus de provincie

De tweede kloof is Madrid versus de autonome regio’s. Spanje is historisch gezien een lappendeken, met Madrid als administratieve hoofdstad. Spanje bestaat uit 17 regio’s met een mate van autonomie die per regio verschillend is, maar over het algemeen vergelijkbaar is met de Verenigde Staten. De culturele verschillen binnen Spanje zijn groot. Galicië, Baskenland en Catalonië hebben ieder hun eigen taal. In die regio’s is het separatisme altijd aanwezig geweest. Veel regio’s kennen een sterk regionaal chauvinisme, met een eigen vlag, een eigen keuken en regionale gebruiken, die van generatie op generatie in stand worden gehouden.

Catalonië

Het meest in het oog springende voorbeeld van dit moment is natuurlijk het conflict tussen Madrid en de separatistische beweging in Catalonië. Het wordt naar klassiek Spaans gebruik van beide zijden angstaanjagend op de spits gedreven. Met als voorlopig resultaat dat het ene deel van de voormalige Catalaanse regioregering in de gevangenis zit en het andere deel gevlucht is naar Brussel. Het kan in Spanje.

Op 21 december zijn er in Catalonië nieuwe verkiezingen (ik vlieg op 18 december naar Barcelona, dus dat wordt interessant). De grootste kans is dat de patstelling blijft: 50% van de kiezers wil bij Spanje blijven, 50% van de kiezers wil dat Catalonië zich afscheidt.

Bosbranden in Galicië

Je vindt de Spaanse politiek overal terug in het dagelijks leven. Toen ik in Galicië was, waren daar vreselijke bosbranden. Het was er al maandenlang veel te droog en te warm geweest. Tegelijkertijd was het overduidelijk dat de bosbranden aangestoken waren. Het werd op allerlei manieren politiek. Allereerst had de regering in Madrid net duizenden militairen naar Catalonië gestuurd vanwege het referendum over de onafhankelijkheid. Toen Galicië in brand stond, stuurde Madrid er 300.

Het ging over een omstreden wet die het mogelijk maakt om eenvoudig de bestemming van een stuk land te wijzigen na een bosbrand.

De extreme droogte in Galicië en Asturias was niet de enige reden dat de bosbranden zoveel schade konden aanrichten. Er is aan de Spaanse noordkust sprake van een monocultuur van met name eucalyptusbomen. Deze bomen zijn aangeplant door grote bedrijven, vanwege de productie van olie en papier. Eucalyptusbomen zijn zeer brandbaar. Al snel wees de beschuldigende vinger naar de Partido Popular, die de industrie geen strobreed in de weg zou leggen bij de aanplant van eucalyptusbomen.

Het ging ook over een omstreden wet. Een wet die het mogelijk maakt om eenvoudig de bestemming van een stuk land te wijzigen na een bosbrand. Twee weken voordat Galicië in brand werd gezet, had de Partido Popular tegen een wijziging van deze wet gestemd.

Netflix en Rajoy

Het mooiste voorbeeld van hoe alles in Spanje politiek wordt gemaakt, hoorde ik van mijn lerares Spaans in Valencia. In Spanje speelt al jaren een groot corruptieschandaal binnen de Partido Popular. Spil in dit verhaal is de voormalige penningmeester van de partij, Luis Bárcenas. Hij wordt verdacht van het aannemen van steekpenningen van allerlei bedrijven, met name in de bouwsector.

‘Ik begrijp het,’ schreef Rajoy, ‘hou je haaks, morgen bel ik je.’

Grote sommen geld werden, naar verluidt, doorgesluisd naar zo ongeveer alle hoge functionarissen in de partij, inclusief de huidige premier Mariano Rajoy. De partijtop wist niet hoe snel ze in alle toonaarden moest ontkennen. Rajoy en de zijnen namen publiekelijk afstand van Bárcenas, het zwarte schaap.

Totdat er een whatsapp-conversatie opdook tussen Rajoy en Bárcenas. De partij-penningmeester schreef: ‘Ik ben dankbaar voor de steun die je me persoonlijk altijd hebt gegegeven. Een stevige omhelzing, Luis.’ ‘Ik begrijp het,’ schreef Rajoy terug, ‘sé fuerte, hou je haaks, morgen bel ik je.’

Netflix speelde er op in, toen ze aankondigden dat de serie Narcos terugkwam, over de jacht op Pablo Escobar. Op Plaza del Sol, het hart van Madrid (en officieel het hart van Spanje) hingen ze een joekel van een billboard op. ‘Sé fuerte’ stond erop, ‘Narcos keert terug’.

Titanic

Het is interessant om te volgen. En het stimuleert me om Spaans te leren, zodat ik de Spaanse kranten kan lezen. Die overigens ook allemaal volledig politiek gekleurd zijn. Maar het beangstigt me ook een beetje. Op twitter las ik deze quote: ‘Spanje is als de Titanic. Alleen staan de passagiers erbij te applaudisseren.’ Het politieke systeem lijkt zich steeds verder te verwijderen van iets dat op een democratie lijkt. Waar eindigt dit?