Permacultuur: het is net als op kantoor

Ik leer hier de eerste beginselen van permacultuur en het is razend interessant. De principes zijn eigenlijk precies hetzelfde als die ik in mijn werk op kantoor toepaste, als organisatieveranderaar. Hoe geinig is dat? Alleen noemen ze het bij permacultuur geen agile, scrum of lean management.

Voor wie nu nog steeds geen idee heeft waar dit over gaat, permacultuur is moestuinieren, maar dan samen met de natuur. Ik zag 7 overeenkomsten met de lessen die ik heb geleerd op kantoor.

Lessen van kantoor mee in de moestuin

Ik heb een hele lijst van dingen die ik zou willen leren in mijn buitenspeeljaar, of waar ik meer van zou willen weten. Permacultuur staat hoog op die lijst. Mijn hosts hier in Galicië experimenteren ermee en hebben me een geweldig boek te lezen gegeven: Gaia’s Garden. Mijn eerste indruk: permacultuur klinkt superlogisch en razend interessant.

Ik hoef niet alles wat ik op kantoor geleerd heb achter me te laten.

Mijn tweede indruk: verrek, dat lijkt verdomd veel op de principes waarmee ik de laatste jaren bij de gemeente Amsterdam op kantoor heb gewerkt. Dingen die ik van 2013 tot 2015 leerde in het Programmateam Organisatieontwikkeling. Een manier van werken die ik ook daarna nog zoveel mogelijk toegepast en gepromoot heb. En kijk nou, ik hoef niet alles wat ik op kantoor heb geleerd achter me te laten. Permacultuur heeft eigenlijk precies dezelfde uitgangspunten!

Afkijken bij de natuur

Permacultuur bestaat uit een set van methoden en principes, die je toepast om een (eetbare) tuin aan te leggen die duurzaam is en die samenwerkt met de natuur. Zo’n tuin ziet er heel anders uit dan de gebruikelijke strakke rijen van tomaten, komkommers en courgettes. Bij permacultuur kijk je af hoe de natuur het doet en laat je de natuur in de tuin voor je werken (in plaats van dat je die de hele tijd aan het bestrijden bent).

De 7 overeenkomsten met organisatieontwikkeling

Ik kan me voorstellen dat je de parallellen met mijn oude kantoorleven nog niet meteen ziet. Dit zijn ze:

1. Observeer en reageer. Kijk wat de natuur in elk seizoen doet. Kijk hoe je daar gebruik van kunt maken, in plaats van rücksichtslos aan de slag te gaan. Nou ja, dat is natuurlijk precies hetzelfde als luisteren naar en reageren op wat er in de stad gebeurt, in plaats van als gemeente stoïcijns je eigen pad te volgen.
2. Verbind. Elke boom of plant heeft meerdere functies die elkaar kunnen versterken. Hoe meer je hier een netwerk van maakt (in plaats van een hiërarchie waarbij het ene element het andere overheerst) hoe minder werk je hebt en hoe groter je opbrengst wordt. Hoppa, de netwerkorganisatie. En communicatieadviseurs in de rol van verbinders.
3. Zoveel mogelijk effect met zo min mogelijk inspanning. Snap hoe het ecosysteem werkt en zoek de aangrijpingspunten. Ik stond op kantoor bekend om de toepassing van de 80-20 regel: 20% van je inspanningen zorgen voor 80% van je effect. Weet dus waaraan je je tijd steekt en waarin niet.
4. Experimenteer op kleine schaal. Probeer dingen uit in het klein, zie wat er gebeurt en bouw vanuit daar verder. In elke nieuwe stap pas je de lessen van de vorige stap toe en reageer je op je (veranderende) omgeving. Dit behoeft voor kantoortijgers natuurlijk geen toelichting, dit is agile en scrum ten voeten uit.
5. Maak gebruik van de randen. De randen, dat is waar het gebeurt. Bijvoorbeeld waar een bos overgaat in weidelandschap. Daar speelt zich het meeste leven af en vinden de interessantste interacties plaats tussen dieren, bomen en planten. Dat vonden wij als Programmateam Organisatieontwikkeling ook al. Je moet de randen opzoeken: waar de scheidslijn tussen overheid en samenleving vervaagt. Daar gebeurt het.
6. Maak van een probleem een oplossing. Een beetje tegenwerking of tegenslag zorgt voor extra creativiteit. En vaak zit de oplossing gewoon in het probleem verstopt. Daar waar het schuurt, gebeurt het, zeiden we op kantoor altijd tegen elkaar. Het is natuurlijk ook gewoon een voorbeeld van positive thinking en positive change.
7. Door fouten te maken leer je. Experimenteer en evalueer. Waarom ging het niet goed? Wat ga je de volgende keer anders doen? Het is 1 van de 5 organisatieprincipes van de gemeente Amsterdam: ik leer en verbeter elke dag, fouten maken mag.

Pionierplanten

En nu even concreet (en in een notendop). Een ecosysteem is een ingewikkeld en ontwikkeld samenspel van bomen, planten en dieren. Wat wij in de moestuin eigenlijk doen is dat ecosysteem voor altijd in de beginfase houden. Bijvoorbeeld doordat wij ons tuintje omspitten en er elk jaar weer een nieuwe rij radijsjes of sla in planten. Welke planten settelen zich als eerste in een ecosysteem in de kinderschoenen? Pionierplanten. Wat zijn dat voor planten? Onkruid.

Een hele rij worteltjes is voor sommige insecten een all-you-can-eat restaurant.

Onze rijen groente-van-hetzelfde op kale grond zorgen voor een lage biodiversiteit. Dat maakt de planten die er staan kwetsbaar voor teveel regenval of felle zon en bijvoorbeeld insecten. Een hele rij worteltjes is voor sommige insecten alsof ze in een all-you-can-eat restaurant terecht zijn gekomen. Ze gaan helemaal loos, zonder natuurlijke barrières.

Moestuin: heel veel werk

We creëren met de klassieke manier van moestuineren dus heel veel werk voor onszelf. We staan te ploegen (en vernietigen daarmee elke keer het leven dat in de grond aan het ontstaan was), we moeten onkruid wieden en we hebben last van insecten die onze planten aanvreten.

Met permacultuur probeer je niet de tuin naar jouw hand te zetten, maar beweeg je mee met de natuur.

Maar kijk nou eens naar de natuur. Daar is geen kale grond. De grond is bedekt met lage struiken en grassen, met mos, met bladeren en met plantenresten. De wortels en radijsjes staan er ook niet netjes in rijen opgesteld, maar alles groeit door elkaar. Daardoor heeft elke plant of boom meerdere functies. Bomen bieden – naast appels – bijvoorbeeld schaduw, waardoor water beter vastgehouden wordt. Als de blaadjes vallen, zorgen die voor een isolatielaag op de grond. Dat is wat je met permacultuur doet. Je probeert niet met veel inspanningen de tuin naar jouw hand te zetten, maar je beweegt mee met de natuur.

Wat me ook wel fijn lijkt: op kantoor moet je als organisatieveranderaar door een berg weerstand heen. Bij permacultuur moet je je eigen weerstand oplossen. Door te leren samenwerken met de natuur.